در تغذیه ماهی ها حس های مختلفی نقش دارند. از بویایی و شنوایی گرفته تا بینایی و حس های مختص ماهی در خطوط جانبی. بخش عمده تغذیه قزل آلا از طریق حس بینایی انجام می شود، اما دید این ماهی نسبت به محیط اطراف تا حدودی با دید انسان متفاوت است. چشمان قزل آلا مهم ترین ابزار این ماهی برای جمع آوری اطلاعات از محیط اطراف است.
این چشم ها برای زندگی در آب و محیط خاص آن سازگار شده اند و دارای ویژگی های خاص خود هستند که در بخش های آتی به آن خواهیم پرداخت. اما پیش از هر چیز می پردازیم به محیط و شرایط زندگی ماهی ها و تاثیرات نور و فاصله که روی دیدشان تاثیرگذار است.
وقتی ماهی یا هر موجود دیگر از زیر آب به طور مستقیم به بالای خود نگاه می کند، محیط بیرون را در پنجره ای گرد می بیند که ابعادش حدود دو برابر عمقی که در آن قرار دارد است. اطراف این پنجره، سطح آب مثل پنجره ای که دنیای زیر آب را منعکس می کند دیده می شود.
در تغذیه ماهی ها حس های مختلفی نقش دارند. از بویایی و شنوایی گرفته تا بینایی و حس های مختص ماهی در خطوط جانبی. بخش عمده تغذیه قزل آلا از طریق حس بینایی انجام می شود، اما دید این ماهی نسبت به محیط اطراف تا حدودی با دید انسان متفاوت است. چشمان قزل آلا مهم ترین ابزار این ماهی برای جمع آوری اطلاعات از محیط اطراف است.
این چشم ها برای زندگی در آب و محیط خاص آن سازگار شده اند و دارای ویژگی های خاص خود هستند که در بخش های آتی به آن خواهیم پرداخت. اما پیش از هر چیز می پردازیم به محیط و شرایط زندگی ماهی ها و تاثیرات نور و فاصله که روی دیدشان تاثیرگذار است.
وقتی ماهی یا هر موجود دیگر از زیر آب به طور مستقیم به بالای خود نگاه می کند، محیط بیرون را در پنجره ای گرد می بیند که ابعادش حدود دو برابر عمقی که در آن قرار دارد است. اطراف این پنجره، سطح آب مثل پنجره ای که دنیای زیر آب را منعکس می کند دیده می شود.
با این که به طور تقریبی تمامی محیط بالای آب در این پنجره پدیدار است، اشیایی که به حاشیه این پنجره نزدیک می شوند محو و تار به نظر می رسند. آنهایی که خیلی نزدیک باشند پدیدار نخواهند بود. قزل آلا وقتی زیر آب است ممکن است متوجه پشه ای که به او نزدیک می شود نباشد.
نزدیک می شوند محو و تار به نظر می رسند. آنهایی که خیلی نزدیک باشند پدیدار نخواهند بود. قزل آلا وقتی زیر آب است ممکن است متوجه پشه ای که به او نزدیک می شود نباشد.
برای درک بهتر این موضوع فرض کنید در کنار یک دریاچه یا رود هستید. آبی که در مقابلتان است را نگاه کنید. در فاصله نزدیک می توانید علف ها و سنگ ها را ببینید ولی هرچه دورتر را نگاه کنید فقط بازتاب تصویر آسمان، ابرها و درختان را روی آب می بینید.
اگر نور تحت زاویه ای کمتر از 10 درجه با آب برخورد کند، قسمت عمده نور بازتاب می یابد و سطح آب مثل آینه می شود. به همین دلیل تصویر اشیای اطراف مثل کوه ها را در آب می بینید. اما اگر این درجه بیشتر از 10 درجه باشد، بازتاب نور کمتر می شود
این موضوع برای قزل آلا برعکس است. ماهی در پنجره دید خود آسمان، ابرها و درختان را می بیند ولی اگر دورتر را نگاه کند بازتاب سنگ ها و علف های آبزی را خواهد دید.
از آنجایی که زاویه تابش میزان نوری که وارد آب می شود را تعیین می کند، طلوع برای ماهی های رودخانه زودتر از ما فرا می رسد. در هنگام بعد از ظهر، از آنجایی که زاویه تابش از 10 درجه می گذرد، میزان بیشتری از نور بازتاب می آید و نور کمتری وارد آب می شود.
قزل آلاهای بزرگ تری که ترجیح می دهند در نور کمتر تغذیه کنند، به خصوص در روزهای ابری زودتر شروع به تغذیه می کنند. بلندتر شدن سایه اشیای اطراف آب مثل تپه ها و علف های کنار آب هم باعث می شوند زمان نور مناسب تغذیه پیش از آنچه فکر می کنید فرا برسد و همیشه لازم نیست منتظر تاریکی کامل شوید.
ماهی های بزرگ قبل از طلوع خورشید در آبگیرهای سایه دار و ساحل های پرعمق و سایه ها به تغذیه می پردازند.
برخی فکر می کنند قزل آلا هر چه در آب پایین تر باشد، به خاطر پنجره دید بزرگ تر بخش بزرگ تری از دنیای بیرون را می بیند. اما این درست نیست. چون با افزایش عمق ابعاد پنجره بزرگ تر می شود، اما فاصله ماهی هم از آن افزایش می یابد.
در عین حال هر چه در آب پایین تر باشید تصویری که در پنجره می بینید هم تغییر می یابد: تمامی اشیایی بیرونی کوچک تر می شوند ولی اشیایی که به سطح نزدیک تر هستند هم پدیدار می شوند. هر چه نور بیشتری توسط آب جذب شود پنجره تاریک تر خواهد شد.
گاهی اوقات نزدیک شدن به قزل آلا ها در هنگامی که در سطح تغذیه می کنند کمتر ایجاد مشکل می کند، ولی این به طور معمول به دلیل خارج بودن ماهیگیر از فوکوس است.
وقتی سطح آب به هم می خورد تصویری که ماهی در پنجره می بیند هم دچار اشکال می شود و تشخیص اشیا دشوارتر خواهد بود، اما این بدین معنا نیست که نمی توانند چیزی ببینند.
وقتی بیرون آب هستیم نسبت به محیط استتار نیستیم و قزل آلا ها می توانند ما را ببینند، حتی وقتی سطح آب به هم می خورد. برای همین باید در بدنمان در ارتفاع پایینی قرار گیرد. در عین حال در حین ماهیگیری در آب های صاف و آرام باید خیلی مراقب باشیم.
خارج از محدوده زاویه 97،6 درجه، ماهی چیزی به جز یک محیط تاریک در بیرون آب را نخواهد دید. حتی اگر نور زیادی وارد آب شود تنها بازتاب کف آب را می بیند.
شبکیه چشم قزل آلا مثل شبکیه انسان به دو نوع ساختار حساس به نور مجهز است: یاخته های استوانه ای و یاخته های مخروطی. آنها با استفاده از جریان الکترو مغناطیسی نور خورشید را به پیام عصبی تبدیل می کنند و از طریق عصب بینایی به مرکز پردازش اطلاعات دیداری در Occipital Lobe می رسانند.
یاخته های مخروطی بسیار به تغییرات و حتی کمترین میزان نور
حساس هستند. تعداد این یاخته ها در چشم قزل آلا بیشتر از چشم انسان است. این بدین معناست که ماهی دید خود را در تاریکی هم حفظ می کند.
در عین حال قزل آلاها می تواند با استفاده از لنز چشم خود حرکات را در میدان دید 180 درجه ای خود تشخیص دهد. برای همین وقتی به ماهی نزدیک می شوید باید تا جای ممکن از حرکت پرهیز کنید.
یاخته های استوانه ای بسیار به تغییرات و حتی کمترین میزان نور حساس هستند. تعداد این یاخته ها در چشم قزل آلا بیشتر از چشم انسان است.
این بدین معناست که ماهی دید خود را در تاریکی هم حفظ می کند. در عین حال قزل آلا می تواند با استفاده از لنز چشم خود حرکات را در میدان دید 180 درجه ای خود تشخیص دهد. برای همین وقتی به ماهی نزدیک می شوید باید تا جای ممکن از حرکت پرهیز کنید.
یاخته های مخروطی کمتر به نور حساس هستند، اما می توانند رنگ ها را از هم تشخیص دهند. در چشم انسان این یاخته ها در بخش کوچکی از شبکیه متمرکزند اما در چشم قزل آلا پراکنده ترند و برای
برای فراهم آوردن بهترین دید در سمت جلوی شبکیه و کمی متمایل به بالای آن هستند تا بهترین بازدهی را داشته باشند.
قزل آلا وقتی هم در زیر آب شکار می کند ترجیح می دهد از زیر به شکار حمله ور شود. در عین حال شبکیه چشم قزل آلا بیش از هر چیز به دو رنگ قرمز و نارنجی حساس است و کمترین حساسیت را نسبت به آبی دارد. این می تواند موفقیت این رنگ ها در پشه ها را تا حدی توجیه کند.
پشه ها، به خصوص وت فلای ها وقتی رنگ قرمز در ساختشان به کار رفته باشد، از سوی قزل آلا بهتر دیده می شوند.
لنز چشم در جلوی شبکیه قرار دارد. پراکنده بودن یاخته های استوانه ای در شبکیه قزل آلا باعث می شود تا بتواند در یک میدان دید گسترده روی اشیا فوکوس کند.
در عین حال، لنز چشم و طول کانونی قزل آلا باعث شده عمق دید این ماهی هم بیشتر شود. از این رو ماهی می توانید روی اشیای که در دوردست تا فاصله 60 سانتی ماهی باشند همزمان فوکوس کند.
وقتی چشم قزل آلا روی اشیایی که به آن خیلی نزدیک شده اند فوکوس کند، اشیایی که دورتر هستند از فوکوس خارج می شوند و کمتر قابل تشخیص هستند. در اوقاتی که قزل آلا خیلی نزدیک به سطح آب تغذیه می کند، پرتاب به سمت پایین جریان به طور معمول از دید ماهی دور می ماند.
گونه های شکارچی مثل قزل آلا برای بقای خود به میدان دید بزرگ نیاز دارند و چشم ها در دو طرف سر قرار گرفته اند که همزمان دید دو چشمی را هم فراهم می کند.
در عین حال قزل آلا می تواند از سوی گونه های دیگر شکار شود. میدان دید این ماهی در زاویه 30 درجه در جلو و بالای سر قزل آلا روی هم منطبق می شود. این محدوده ای است که شبکیه بیشترین تمرکز را روی آن دارد و به همین دلیل محدوده ارجح قزل آلا برای حمله به طعمه است.
اگر پشه را مستقیم به سمت محدوده حمله قزل آلا پرتاب کنید، معمولا نخ در محدوده دید قزل آلا فرود می آید و ممکن است ماهی را بترساند.
از این رو بر حسب شرایط روش های مختلفی برای پرتاب ابداع شده است. همان طور که در شکل می بینید، به خاطر وجود ویژگی های مذکور در دید قزل آلا، می توانید به این ماهی نزدیک شوید، ولی درست از پشت سر ماهی این کار را انجام دهید.
برخی محققان بر این باورند که حس بویایی هم نقش مهمی در تغذیه قزل آلا دارد، اما این تاثیر همیشه مستقیم نیست. این ماهی ها می توانند بوها را از فاصله طولانی تشخیص دهند.
آنها با این که برای شکار بیشتر از هر چیز به حس بینایی متکی هستند، گاهی حس بویایی بر آن مقدم می شود و به عنوان عاملی اغوا کننده عمل می کند. در عین حال بوها گاهی ماهی ها را از حضور ماهیگیران باخبر می سازند.
سالمون ها از طریق حس بویایی و چشایی قادرند از فاصله چند کیلومتری بوی رودخانه ای که زادگاهشان بوده را تشخیص دهند و این خود مصداقی از قوت حس بویایی قزل آلا است.
ذرات ریز شیمیایی از طریق سوراخ های خاصی وارد بینی ماهی می شوند. بر اساس تحقیقات موجود، وقتی دستتان را در آب بشویید برخی گونه های سالمونیده به بویی که در آّب باقی می ماند واکنش منفی نشان می دهند.
آمینو اسید و اسیدهای صفراوی از عواملی هستند که می توانند قزل آلا را به تغذیه وادار کنند. آمینو اسیدها در غذاها موجودند و از محیط بیرون هم وارد آب می شوند. مثلا کرم ها از نظر ما بی بو هستند ولی ترشح آمینو اسیدها باعث می شود قزل آلا از حضورشان آگاه شود. البته میزان حساسیت ماهی هایی مثل زردپر به آمینو اسیدها خیلی بیشتر از قزل آلا است.
اسیدهای صفراوی موادی هستند که ماهی ها بعد از حضم غذا ترشح می کنند. بنابراین وجود این اسیدها در آب نشان می دهند که در آن اطراف غذا هست و ماهی های دیگر در حال تغذیه از
آن هستند.
این موضوع ماهی را به جستجو برای غذا وادار می کند. برخی محققان بر این باورند که بو به خودی خود چیزی نیست که ماهی را به سمت غذا جذب می کند، بلکه رابطه بین بو و وجود غذاست که ماهی را به سمت یک منبع غذایی می کشاند.
حس بویایی و چشایی قزل آلا به نوعی در هم آمیخته هستند و زیست شناسان آنها را به نام chemoreception (دریافت کننده های شیمیایی) می شناسند.
این دو حس در واقع عمل یکسانی انجام می دهند: کشف مواد و اثرات شیمیایی در آب. اما سلول های حس بوایی و چشایی قزل آلا در محل های متفاوتی قرار دارند و آناتومی آنها با یکدیگر متفاوت است.
قزل آلا قادر است بو و مزه غذا و شکار خود را به خاطر بسپارد و به عقیده برخی، حافظه بو هم هم در انجام شکار از سوی قزل آلا نقش دارد. این موضوع گاهی باعث می شود این ماهی مثلا یک غذای کوچک تر را به غذای بزرگ تر ترجیح دهد.
حافظه بویایی به نوعی حس اعتماد قزل آلا را در هنگام انتخاب غذا برمی انگیزد. این غذا ممکن است چیزی باشد که به تازگی، اما به فراوانی در دسترس قزل آلا بوده است. در واقع این نوع تصویر ذهنی به قزل آلا کمک می کند تا به صورت بهینه تغذیه کند
قزل آلا چند عضو حسی کاملا متفاوت از ما دارد و ما قادر نیستیم نحوه دریافت حس ها و اطلاعات فراهم شده توسط این اعضا را درک کنیم.
در این بخش مقاله به دیگر حس های قزل آلا، به خصوص حس شنوایی قزل آلا که مشتمل بر دو اندام حسی مجزاست تمرکز می کنیم. این دو عضو گوش داخلی و خطوط جانبی هستند که به طور کلی اولی بیشتر برای حس ارتعاشات نزدیک و دومی بیشتر برای حس ارتعاشات دورتر به کار گرفته می شود.
گوش داخلی قزل آلا به مانند گوش انسان عمل می کند و ارتعاش هایی که فرکانس بالا داشته باشند توسط آن دریافت می شوند. استخوان های ریز به نام اتولیت و کانال های نیمه گرد در گوش داخلی، ارتعاش ها و امواج فرکانس بالا را دریافت می کنند و قادرند فرکانس هایی را بگیرند که از توانایی خیلی از پستانداران خارج است. گوش داخلی عملکرد دیگری هم دارد و به ماهی کمک می کند که تعادل خود را در آب حفظ نماید.
خط جانبی شبکه ای از عصب های فوق حساس است. ارتعاشات درون آب باعث می شود مایعی که در کانال زیر پوستی در امتداد یک خط جریان دارد تکان بخورد.
این تکان ها توسط حس گر هایی که در سطح کانال قرار دارند دریافت می شود. این خطوط در دو طرف بدن ماهی و در امتداد سر کشیده شده اند و به عنوان حسگر صداها و ارتعاشات عمل می کنند. قزل آلا ارتعاشات را به دو روش متفاوت دریافت می کند.
ارتعاشات با مقیاس پایین، مثل ارتعاشات حاصل از شنای یک ماهی دیگر در اطراف یا قدم های سنگین یک ماهیگیر را با استفاده از خطوط جانبی حس می شود.
قزل آلا با استفاده از خطوط جانبی می تواند سرعت، جهت حرکت و اندازه شکار یا شکارچیانی که در آب حرکت می کنند را تشخیص دهد. این حس در آب های کدر که ماهی دید کمی دارد، برای یافتن غذا نسبت به حس بینایی اهمیت بیشتری پیدا می کند.
وقتی در آب یا در کنار ساحل حرکت می کنید باید مراقب حرکات خود باشید و از گذاشتن قدم های سنگین خودداری کنید. در عین حال حواستان باشد سنگ ها زیاد جا به جا نشوند. سنگ ها و دیگر اشیای درون آب اگر از جای خود بلند شوند و همراه جریان حرکت کنند، به خودی خود ماهی را می ترسانند.
همچنین نحوه فرود نخ و پشه و طعمه روی آب را تحت نظر داشته باشید. چون برخوردهای شدید و غیرعادی اشیا فرکانس هایی ایجاد می کنند که برای قزل آلا مثل هشدار است.
صداها در آب می توانند مسافت زیادی را طی کنند و ماهی ها قادرند صداهای داخل آب را از فاصله زیادی بشنوند. بنابراین محدوده دریافتی این حس گسترده تر از حس شنوایی است و در تغذیه قزل آلا می تواند نقش داشته باشد.
بر اساس نظریه پاولوف، این ماهی ها صداهای مرتبط با غذاهای قابل دسترس را به خاطر می سپارند، مثل صدای ماهی ریزه زخمی، موشی که به آب افتاده یا حشره خشکی زی که با صدایی شلپ مانند روی آب می افتد. اما به عقیده محققان صداهای بیرون آب، مثل صدای گفتگوی انسان ها در خارج آب را نمی تواند بشنود.
قزل آلا حس لامسه ای که ما داریم را ندارد و به اندازه حس لامسه ما پیشرفته نیست. این ماهی بازخوردهای پیچیده از طرف سلول های حسی که ما در نواحی حساس بدن داریم را ندارند، اما بدون شک برخورد ماهی های دیگر و ضربه هشدار ماهی های سلطه جو را به خوبی حس می کند.
در مورد این که آیا قزل آلا می تواند درد یا بفهمد یا نه نظرات مختلفی وجود دارد. بعضی ها به طور کلی حس شدن درد توسط این ماهی را رد می کنند، اما برخی از محققان با انجام آزمایش های پیچیده و متفاوت به این نتیجه رسیده اند که قزل آلا می تواند درد ناشی از زخم را به نوعی حس کند و این درد باعث ایجاد واکنش هایی می شود.
ما در انواع روش های ماهیگیری مثل فلای فیشینگ و فلای تایینگ تکنیک های مختلفی را برای شبیه سازی غذاهای قزل آلا به کار می گیریم.
محصولات ما باید از مرحله کنترل کیفی قزل آلا رد شوند تا بتوانند آنها را راضی کنند. برای همین باید سعی کنیم چیزها را از دید آنها ببینیم و به عملکرد اعضای حسی شان توجه داشته باشیم.
بعضی از این حس ها به حس های انسان شبیهند ولی به طور کلی برای شکار در محیط آب سازگار شده اند و در صورت آگاهی از نحوه عملکرد آنها می توانید در ماهیگیری موفق تر عمل کنید.
