کاهش نگران کننده جمعیت بزرگ ترین زوج سم ایران
:كشور ما ميزبان سه گونه از خانواده گوزن ها است. گوزن قرمز ايراني يا مرال ، (Cervus elaphus maral)، گوزن زرد ايراني (Capreolus capreolus) و شوكا (Dama mesopotamica) يا همان گوزن مينياتوري ايران، سه گونه تشكيل دهنده اين خانواده در كشور ما هستند.
مرال بزرگترين زوج سم كشور است، كه روزگاري در سراسر جنگل هاي شمال ايران، جنگل هاي قفقاز و تركيه وجود داشت. تغيير كاربري زيستگاه هاي طبيعي، به كشاورزي و توسعه جامعه انساني سبب تكه تكه شدن زيستگاه ها و جزيره اي شدن جمعيت ها در كشور ما شده است.
از طرفي قطع شدن تبادلات بيولوژيك بين جمعيت ها، و از طرفي ديگر شكار بي رويه، موجب شده است كه گونه مرال دچار وضعيتي آسيب پذير و درخطر قرار گيرد.
بطوري كه امروزه از جمعيت هاي مرال در استان هاي شمالي كشور، فقط لكه ها ي كوچکی باقي مانده است.
مطالعات اخير، در مقايسه با مطالعاتی که د ر دهه 70 ميلادي انجام شده، كاهش بيش از 80 درصدي جمعيت مرال را در كشور ما نشان مي دهد.
در حال حاضر يكي از اصلي ترين عوامل تهديد جمعيت مرال، شكار غير مجاز است، كه سبب انقراض هاي منطقه اي در غرب و شمال غرب كشور شده است.
با توجه به وسعت زيستگاه هاي مرال، وضعيت توپوگرافي و تيپ پوشش گياهي در شمال كشور، اطلاعات دقيقي از ميزان جمعيت باقي مانده از اين گونه با ارزش در دست نيست. اما هنوز تعداد بسيار محدودي از افراد باقي مانده مرال، در عمق جنگل هاي هيركاني توسط محيط بانان و محققين حيات وحش گزارش مي شود.
بسياري از جمعيت هاي مرال، تحت تاثير مستقيم شكار غيرمجاز قرار گرفته اند، كه با ادامه اين روند، انقراض بزرگترين زوج سم كشور بسيار نزديك تر از آن چيزي خواهد بود كه ما تصور مي كنيم.
معرفي:
گوزن قرمز خزري يا مرال جزو رده پستاندارن، راسته زوج سمان، خانواده گوزن ها، از جنس Cervus، گونه elaphus و زير گونه خزري (آناتولي) به نام maral شناخته مي شود. از گونه های گوزن قرمز در دنيا، 7 زير گونه با مشخصات زير شناسايي شده است:
- C. e. elaphus: Ireland, Great Britain, continental Europe
- C. e. barbarus: Atlas Mountains (Algeria, Tunisia)
- C. e. corsicanus: Corsica (extinct, reintroduced in 1985), Sardinia
- C. e. maral: Anatolia
- C. e. italicus: Italy (Ferrara)
- C. e. brauneri Crimea (Russia)
- C. e. montanus (syn. Carpathicus) Carpathian mountains
گوزن قرمز، مانند همه پستانداران، عمل لقاح را داخلي انجام مي دهند و چرخه توليد مثل آنها به طور کامل وابسته به فصل است و تحت تأثير دوره نوري (يعني مقدار نور طبيعي در طي 24 ساعت) است. در طول بهار و اوايل تابستان يك دوره سكون جنسي وجود دارد و به دنبال آن فعاليت هاي جنسي با نزديك شدن به آخر تابستان و اوايل پاييز شدت مي گيرد، كه به طور رسمي به عنوان دوره جفت گيري آنها شناخته مي شود.
آغاز و پايان دقيق فصل جفت گيري گوزن ها، به طور کامل وابسته به عرض جغرافيايي، ارتفاع و دماي زيستگاه آنها است. به طوري كه در عرض هاي جغرافيايي بالاتر و مناطق مرتفع ، این فصل زودتر آغاز مي شود و همين طور در مناطقي با عرض جغرافيايي پايين تر و كم ارتفاع، اين زمان دير تر آغاز مي شود.
گوزن ها روند بلوغ جنسي را در حدود شش ماهگي آغاز مي كنند، در اين زمان ترشح تستوسترون آغاز شده و روند اسپرماتوژنز (توليد اسپرم) كامل مي شود.
اما روند بلوغ (بسته به نوع زيستگاه و شرايط) به طور ميانگين در حدود 16 ماهگي است. در اين مرحله، اندام هاي توليد مثلي، نسبت به گوساله شش ماهه به طور تقریبی10 برابر افزايش مي يابد.
لازم به ذكر است كه گوزن ها از نظر جسمي در 16 ماهگي قادر به جفت گيري هستند (يعني در بيضه ها اسپرم وجود دارد)، اما اكثر آنها حداقل تا شش سالگي چنين كاري نخواهند كرد، زيرا قبل از اين سن، گوزن ها قادر به ايجاد يك مجموعه اي از ماده ها نيستند.
زيرا شاخ هاي آنها به اندازه كافي بزرگ نيست تا نرهاي بالغ بزرگ تر ديگر را براي كسب حقوق جفت گيري به چالش بکشد. فصل جفت گيري گوزن قرمز خزري هم، از اواسط شهريور آغاز و تا اواخر مهر ادامه دارد كه با افزايش ميزان سطح هورمون تستوسترون در گوزن هاي نر همراه است.
در اين زمان گوزن ها بسيار پرخاشگر شده و حس درگيري و راندن رقبا در آنها افزايش مي يابد. نعره هاي گوزن نر در اين فصل، اوج رفتار جنسي آنها را نشان مي دهد كه در كشور ما به اصطلاح به آن گاوبانگي مي گويند.
گوزن هاي ماده ، به نعره هاي گوزن نر توجه نموده و وارد قلمروي آن مي شوند و هر گوزن نر در جمع آوري تعداد بيشتري ماده درقلمروي خود، با نرهاي ديگر رقابت مي كند.
نرها در اين فصل، تشكيل حرم هاي موقتي، متشكل از چندين ماده را مي دهند. شكارچيان با تقليد اين صدا، مرال هاي نر را به مبارزه مي طلبند و از فاصله نزديك آنها را شكار مي كنند.
گوزن قرمز در فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت (IUCN )در سطح حداقل نگرانی (LC ) طبقهبندی شده است.
بیشتر نرهاي بزرگ تر و قالب به سمت اين بانگ هاي مصنوعي جذب مي شوند تا رقبا را از قلمروي خود دور كنند، و متاسفانه نه تنها سبب از بين رفتن يك نر بالغ خواهد شد، بلكه با از بين رفتن نر قالب، نرهاي مغلوب شانس جفت گيري و انتقال ژنتيك ضعيف تر خود را به نسل هاي بعدي پيدا خواهند كرد.
با تكرار اين روند، ژن هاي قوي و سازگارتر از بين خواهند رفت، و جمعيت هاي باقي مانده حامل ژنتيك ضعيف تري خواهند بود كه به مرور زمان با كوچكترين آشفتگي زيستگاهي و يا بيماري، كل جمعيت در خطر انقراض قرار خواهند گرفت. طول مدت بارداري در زيرگونه هاي مختلف به سبب شرايط زيستگاهي كمي متفاوت است، اما به طور ميانگين بين 225 تا 245 روز مي باشد.
مطالعات نشان مي دهد كه، ماده ها 12 ساعت تا 2 روز قبل از زايمان، گله اصلي خود ر ا ترك مي كنند ، و جايي خار ج از مكاني که بيشتر زما ن خود ر ا سپري مي كردند، مي روندتا به طور جداگانه زايمان كنند.
مادر نسبت به انتخاب پوشش گياهي محل زايما ن بسيار حساس است، و نسبت به زيستگاه ايمن ترين نقطه را انتخاب مي كند.
زیر گونه maral که در کشور ما زندگی ميكند، با از دست دادن بيش از سه چهارم جمعيت خود در دههاي اخير، در سطح آسيب پذير (VU )طبقهبندي شده است. طبق نقشه پراكنش گوزن قرمز در دنيا، به نسبت زيرگونه هاي ديگر، مرال، جمعيت به مراتب آسيب پذيري دارد.
گوزن قرمز در فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت (IUCN) در سطح حداقل نگرانی (LC) طبقه بندی شده است.
اما زیر گونه maral که در کشور ما زندگی مي كند، با از دست دادن بيش از سه چهارم جمعيت خود در ده هاي اخير، در سطح آسيب پذير (VU) طبقه بندي شده است. طبق نقشه پراكنش گوزن قرمز در دنيا، به نسبت زيرگونه هاي ديگر، مرال، جمعيت به مراتب آسيب پذيري دارد.
هر ساله در فصل گاوبانگي علاقمندان به حيات وحش، از جاي جاي كشور به كمك محيط بانان مي آيند كه بصورت داوطلبانه در حفاظت از مرال ها، مشاركت كنند.
حضور علاقمندان آموزش ديده و حرفه اي، نه تنها سبب كمك به محيطبانان و آرامش زيستگاه مي شود، بلكه با ارتقاء فرهنگ زيست محيطي، هر كدام سفير فرهنگي براي اطرافيان خود خواهند شد.
با توجه به وضعيت توپوگرافي و پوشش گياهي در شمال كشور و همينطور وسعت و پراكندگي زيستگاه هاي مرال در كنار كمبود ادوات و تجهيزات، باعث شده تا مشاركت افراد علاقمند در فصل گاوبانگي بيش از پيش احساس شود. مشاركت علاقمندان با رعايت اصول حفاظتي، مي تواند با ايجاد قدرت بازدارندگي از شكار غير مجاز، سبب آرامش در اين فصل حساس شود.
